Wat is PFAS? Ontdek de gevaren en bescherming

Wat is PFAS? Betekenis en uitleg

PFAS staat voor poly- en perfluoralkylstoffen en omvat meer dan 4700 door de mens gemaakte chemicaliën die uitzonderlijk bestand zijn tegen hitte, water en olie. Deze stoffen zijn chemisch zeer stabiel en breken nauwelijks af in het milieu, vandaar ook hun bijnaam ‘forever chemicals’. Al decennia lang worden PFAS veelvuldig gebruikt in verschillende industrieën en consumentenproducten. Dit betekent dat ze inmiddels overal om ons heen aanwezig zijn, vaak zonder dat we het doorhebben.

Waar zitten PFAS in?

PFAS kunnen onder andere water, olie en vuil afstoten. Door hun bijzondere chemische samenstelling worden PFAS dan ook in veel alledaagse producten gebruikt.

Hier zijn een aantal bekende voorbeelden:

• Keukenartikelen: antiaanbaklagen in pannen en bakvormen kunnen PFAS bevatten zodat voedsel niet blijft plakken.
• Kleding: outdoor- en sportkleding wordt vaak behandeld met PFAS om waterdicht en vuilafstotend te zijn.
• Voedselverpakkingen: veel voedselverpakkingen, vooral die voor fastfood en kant-en-klare snacks, gebruiken PFAS om vet en vocht buiten te houden.
• Cosmetica: waterproof mascara, foundation en zelfs lippenstift bevatten vaak PFAS om te zorgen dat je make-up de hele dag blijft zitten.
• Brandblusschuim: PFAS in brandblusschuim helpen branden effectief en snel te blussen, maar deze hoge concentraties vervuilen ook het water en de bodem in de omgeving.
• Voeding: PFAS uit de omgeving kan ook in onze voeding terechtkomen. Vooral vis en zeevruchten kunnen veel PFAS bevatten door leven in vervuilde wateren. Maar ook andere voedingsmiddelen, van zuivel en vlees tot gewassen, kunnen met PFAS besmet zijn door vervuild water en voeding.

Zoals je ziet is het bijna onmogelijk is om niet met PFAS in aanraking te komen.

Wat doen PFAS met je lichaam?

Door de jarenlange enorme toepassing, hebben allemaal wel een zekere hoeveelheid PFAS in ons lichaam. Ze dringen je lichaam binnen via voedsel, water en allerlei andere producten. Eenmaal in je lichaam circuleren ze in je bloed. Gezien we ze lastig uit kunnen scheiden blijven ze jaren aanwezig. Voor de meest onderzochte PFAS duurt het wel 2-8 jaar voordat de hoeveelheid in ons lichaam gehalveerd is.¹

Is dat reden voor paniek? Niet direct. Autoriteiten zoals de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (EFSA) hebben richtlijnen opgesteld voor veilige niveaus van PFAS in het bloed. Tot een wekelijkse inname van 4,4 nanogram per kilogram lichaamsgewicht wordt aangenomen dat PFAS geen directe gezondheidsrisico’s vormen. Dit komt voor een persoon van 70 kilogram neer op een inname van zo’n 300 nanogram per week.

Als de concentratie PFAS in bloed boven de veilige norm komt, beginnen echter de zorgen. Ze kunnen dan verschillende processen in je lichaam verstoren:^2,3

• In de lever kunnen PFAS enzymen beïnvloeden die betrokken zijn bij de verwerking van vetten en de regulering van cholesterol.
• In de schildklier kunnen PFAS de productie van hormonen verstoren die essentieel zijn voor je stofwisseling.
• In het immuunsysteem kunnen PFAS zich binden aan immuuncellen, wat kan leiden tot een verminderde immuunrespons. Je lichaam is dan mogelijk minder goed in staat om infecties en ziektes te bestrijden.
• In het hormonale systeem kunnen PFAS de productie en werking van hormonen verstoren die betrokken zijn bij de vruchtbaarheid en voortplanting.

Hoewel de onderzoeken naar de volledige impact van deze stoffen op lange termijn nog lopen, zijn er duidelijke aanwijzingen dat hoge niveaus van PFAS kunnen bijdragen aan gezondheidsproblemen zoals leverschade, vruchtbaarheidsproblemen, schildklierziekte en een verzwakt immuunsysteem. Ook zijn er mogelijke verbanden met een verhoogd risico op bepaalde vormen van kanker, melden het RIVM en Europees Milieuagentschap (EEA).^2,3

De effecten op het immuunsysteem zijn relatief klein, maar vinden waarschijnlijk al plaats bij een hele lage blootstelling. Volgens het RIVM krijgen we in Nederland via onze voeding en drinkwater al hoeveelheden PFAS binnen waarbij dit risico niet uit te sluiten is.² Dat Nederlanders zo dus al hoeveelheden PFAS binnen kunnen krijgen benadrukt hoe belangrijk het is om je bewust te zijn van de aanwezigheid van PFAS en te kijken of je deze kunt vermijden.

PFAS in eieren: hoe gebeurt dit?

Het nieuws dat de eieren van je eigen kippen te veel PFAS kunnen bevatten, is schokkend en verontrustend. Maar hoe komen deze chemicaliën daarin terecht?

PFAS komen in het milieu via industriële processen en uitstoot, waarbij ze in de lucht, het water en de bodem belanden. Eenmaal daar breken ze nauwelijks af en kunnen ze zich ophopen en verspreiden. Dit betekent dat ze uiteindelijk steeds verder van de bron terechtkomen, bijvoorbeeld in landbouwgrond en waterbronnen die gebruikt worden voor irrigatie en als drinkwater voor dieren.

Kippen kunnen PFAS opnemen via water en tijdens het scharrelen en pikken in de grond naar lekkere hapjes. De chemicaliën hopen zich vervolgens op in hun lichaam en komen zo in de eieren terecht.³ Een concreet voorbeeld: een getest ei van een hobbykiphouder bevatte maar liefst 150 nanogram PFOS, een vorm van PFAS.

Met dergelijke hoeveelheden is een grenswaarde van 300 nanogram per week natuurlijk maar zo overschreden. Er wordt op dit moment dan ook geadviseerd om geen eieren van eigen kippen te eten als je dichtbij zo’n fabriek woont.^3,4

Maar, omdat PFAS ook in Friesland zijn gevonden, mogelijk afkomstig van de militaire vliegbasis in Leeuwarden, kunnen dus ook andere gebieden getroffen worden. Ook kan de grond bijvoorbeeld vervuild zijn als er op die specifieke locatie ooit een brand is geblust met PFAS-houdend blusschuim. Wil je het zekere voor het onzekere nemen, zijn eieren uit de supermarkt de veiligste keuze omdat die volgens de NVWA minder PFAS bevatten.⁴

Moeten we ons zorgen maken over PFAS?

Hoewel iedereen aan enige hoeveelheid PFAS is blootgesteld, is het belangrijk om te weten dat risico’s vooral spelen bij hogere concentraties. Autoriteiten zoals het RIVM en EFSA houden niveaus in de gaten en blijven onderzoek doen om je gezondheid te beschermen. Door hun adviezen op te volgen kan je blootstelling aan hoge concentraties PFAS zoveel mogelijk vermijden.

Daarnaast is het grootste probleem natuurlijk dat PFAS zo wijdverspreid voorkomt. Om verdere vervuiling met PFAS tegen te gaan ligt er sinds 2023 een voorstel voor een PFAS verbod in de Europese Unie. Ook al duurt het nog even voordat zo’n verbod daadwerkelijk tot stand komt, het is een belangrijke stap naar een veiligere leefomgeving en een toekomst met aanzienlijk minder schadelijke PFAS.

10 tips om PFAS te vermijden

PFAS helemaal vermijden is geen optie, maar er zijn gelukkig wel manieren om je blootstelling eraan te verminderen. Hier zijn enkele tips:

1. Kies voor PFAS-vrij kookgerei: gebruik pannen en bakvormen van roestvrij staal, gietijzer of keramiek in plaats van antiaanbakpannen. Ook traditioneel bakpapier kan PFAS bevatten. Kies in plaats daarvan voor PFAS-vrij bakpapier of herbruikbare bakmatten van siliconen.
2. Vermijd voeding in wegwerpverpakkingen: kies waar mogelijk voor vers voedsel in plaats van verpakte snacks en breng eventueel eigen herbruikbare containers (bij voorkeur van glas) mee voor afhaalmaaltijden.
3. Filter je drinkwater: overweeg een waterfilter te installeren die specifiek PFAS kan verwijderen.
4. Koop PFAS-vrije kleding: zoek naar kleding zonder water- en vuilafstotende behandelingen of kies merken die expliciet PFAS-vrij zijn.
5. Controleer je cosmetica: vermijd producten met ingrediënten zoals ‘PTFE’ of ‘fluore’ of kies voor merken die specifiek vermelden dat ze PFAS-vrije cosmetica bieden.
6. Eet minder van bepaalde vissoorten: sommige wateren zijn sterk vervuild met PFAS, zoals de Westerschelde. Controleer daarom zoveel mogelijk waar je vis vandaan komt en kies voor soorten uit bekende schone wateren.
7. Gebruik natuurlijke schoonmaakproducten: kies voor natuurlijke, PFAS-vrije schoonmaakmiddelen of maak ze zelf met veilige ingrediënten als azijn en baking soda.
8. Let op bij kleding wassen: was je kleding minder vaak en op lagere temperaturen om te voorkomen dat meer PFAS in het milieu terechtkomen. En kies daarnaast voor milde, milieuvriendelijke wasmiddelen.
9. Vermijd textiel dat behandeld is: tapijten en meubels worden vaak behandeld met vlekbestendige middelen. Kies voor natuurlijke materialen zonder chemische behandelingen.
10. Eet gevarieerd en gezond: gevarieerd eten kan helpen om de inname van PFAS te beperken. Combineer verschillende voedingsmiddelen en kies waar mogelijk voor biologische producten.

Tot slot: bewust omgaan met PFAS

Het verminderen van PFAS-blootstelling klinkt misschien als een mission impossible, maar elke kleine stap telt. Door bewuste keuzes te maken in je dagelijkse leven, zoals het vermijden van PFAS-rijke producten en gevarieerd te eten, maak je al een belangrijk verschil voor je eigen gezondheid en de wereld om je heen.

Meer advies nodig over gezonde leefstijl?

Onze productadviseurs beantwoorden graag al jouw vragen en geven gratis advies op maat.

Vraag gratis advies aan

Britt

Productadviseur