Oestrogeen tekort: wat merk je en hoe pak je het aan?

Wat is oestrogeen?

Oestrogeen is een geslachtshormoon dat vooral bekend staat als het ‘vrouwenhormoon’. Het is een verzamelnaam voor verschillende vormen van dit hormoon. De belangrijkste zijn:

• Oestradiol, de meest actieve vorm, die vooral in de eierstokken wordt aangemaakt en in kleinere hoeveelheden door de bijnieren. Oestradiol speelt een centrale rol tijdens de vruchtbare periode van de vrouw.
• Estriol wordt voornamelijk geproduceerd door de placenta tijdens de zwangerschap.
• Oestron wordt vooral aangemaakt in vetweefsel, wat na de menopauze een grotere rol speelt in de hormoonproductie.

De productie van oestrogeen begint bij cholesterol, dat via verschillende enzymatische stappen wordt omgezet tot dit hormoon. Hoewel oestrogeen vooral met vrouwen in verband wordt gebracht, maken mannen het ook aan, alleen in kleinere hoeveelheden. Bij mannen is testosteron het dominante geslachtshormoon.

Waarom is oestrogeen belangrijk?

Hormonen zijn signaalstoffen die betrokken zijn bij de communicatie tussen cellen. Op verschillende plekken in je lichaam bevinden zich oestrogeenreceptoren waar oestrogeen zich aan kan binden, zoals je vrouwelijke geslachtsorganen, botten, hart- en vaten, hersenen en huid. Hierdoor is oestrogeen dan ook betrokken bij veel lichamelijke functies en processen.¹

Oestrogeen is onder andere belangrijk voor:

• De ontwikkeling van de vrouwelijke secundaire geslachtskenmerken tijdens de puberteit, zoals de ontwikkeling van de borsten en baarmoeder, de verandering in vetverdeling en het breder worden van de heupen.
• Het reguleren van de menstruatiecyclus. Zo bevordert het de eisprong en de groei van het baarmoederslijmvlies.
• Een gezonde zwangerschap. Het draagt bij aan de groei van de baarmoeder tijdens de zwangerschap en de vorming van goede bloedvaten rondom en in de placenta.²
• Het behoud van stevige botten. Het bevordert de botvorming en vermindert botafbraak, wat beschermt tegen het brozer worden van botten.³
• Het beschermen van hart- en vaten via het behoud van een gezond cholesterolgehalte, een betere doorbloeding en het verminderen van ontstekingen.⁴
• Het ondersteunen van cognitieve processen, zoals leren en geheugen.⁵
• Het reguleren van onze stemming doordat het de werking van serotonine beïnvloed.⁶
• Het behoud van een stevige en elastische huid doordat het betrokken is bij de aanmaak van collageen.⁷
• Het libido en een fijne seksuele ervaring doordat het de doorbloeding en vochthuishouding van de vagina stimuleert, en de vaginawand soepel houdt.

Wat is een oestrogeen tekort?

Het is normaal dat de geslachtshormonen, waaronder dus oestrogeen, sterk fluctueren tijdens het leven en de menstruatiecyclus. Zo stijgt het oestrogeenniveau tijdens de puberteit en neemt het op oudere leeftijd weer af. Ook is het oestrogeenniveau laag tijdens de menstruatie en stijgt het daarna weer tot het een piek bereikt vlak voor de eisprong.

Wanneer je oestrogeenniveau te veel daalt en structureel te laag is, is er sprake van een oestrogeen tekort. Vrouwen kunnen echter ook een te hoog oestrogeengehalte hebben. Dit wordt oestrogeendominantie genoemd. Structureel lage of juist hoge oestrogeenwaarden kunnen een signaal zijn dat er iets anders speelt. Heb je hier vermoedens van? Dan is het verstandig om dit te bespreken met je huisarts.

Oestrogeen tekort: wat zijn de symptomen?

Als je oestrogeengehalte niet op peil is, kun je verschillende klachten ervaren. Bij een oestrogeen tekort kunnen de volgende symptomen voorkomen:^8,9

• Een onregelmatige of afwezige menstruatie.
• Opvliegers en nachtelijk zweten.
• Gevoelige borsten.
• Het droger en dunner worden van de huid en slijmvliezen, wat leidt tot vaginale droogheid en pijn tijdens het vrijen.
• Een verlaagd libido.
• Stemmingswisselingen, prikkelbaarheid en somberheid. Vlak voor de menstruatie kan dit mogelijk duiden op het premenstrueel syndroom (PMS).
• Slaapproblemen, vermoeidheid en concentratieproblemen.
• Hevige hoofdpijn of migraine vlak voor de menstruatie.

Wat zijn de oorzaken?

Een tekort aan oestrogeen wordt vaak in verband gebracht met de overgang en het ouder worden, maar ook jonge vrouwen kunnen ermee te maken krijgen.

Dit kan verschillende oorzaken hebben, waaronder:⁹

• Vervroegde overgang, waarbij je voor het 40e levensjaar al in de overgang terechtkomt.
• Een minder goed functionerende hypofyse, waardoor minder hormonen vrijkomen die de oestrogeenproductie activeren.
• Genetische afwijkingen, waardoor bijvoorbeeld de eierstokken onderontwikkeld zijn.
• Eetstoornissen kunnen leiden tot een tekort aan voedingsstoffen, zoals vetten, eiwitten, vitamines en mineralen, die nodig zijn voor de aanmaak van oestrogeen.
• Overmatige lichaamsbeweging, zoals duurtrainingen en marathonlopen, kan ervoor zorgen dat de afgifte van hormonen die de oestrogeenproductie activeren daalt.
• Een te laag vetpercentage, vanwege de rol van vetweefsel in de aanmaak van oestrogeen.
• Bepaalde aandoeningen, zoals auto-immuunziekten, of behandelingen zoals chemotherapie, kunnen de eierstokken beschadigen of aantasten. Hierdoor produceren ze mogelijk niet voldoende oestrogeen.
• Chronische stress kan leiden tot een overactieve systeem dat stressreacties reguleert, en heeft daarmee een remmend effect op de productie van oestrogeen.¹⁰

Oestrogeen tekort en de overgang

Een laag oestrogeenniveau kan een teken zijn dat de overgang is begonnen. Deze fase voor de menopauze wordt ook wel de perimenopauze genoemd. De ovariële functie neemt geleidelijk af en zo ook de productie van oestrogeen in de eierstokken. Daarbij raken de eicellen op en wordt de menstruatiecylcus steeds onregelmatiger totdat het stopt. De laatste menstruatie, de menopauze, komt gemiddeld gezien voor op 51 jarige leeftijd.

Lees in ons ander blog meer over de symptomen en signalen van de overgang.

Wat kun je doen bij een oestrogeen tekort?

Wat je het beste kunt doen bij een oestrogeen tekort is afhankelijk van de precieze oorzaak. In bepaalde gevallen kunnen aanpassingen in voeding en leefstijl helpen om het tekort weer te herstellen. Hieronder zetten we een aantal van deze leefstijlaanpassingen op een rij.

Een gezond en regelmatig voedingspatroon

Een gezond en gevarieerd voedingspatroon, waarbij je regelmatig en voldoende eet, is belangrijk voor de productie en regulatie van hormonen. Zorg daarbij voor voldoende inname van (dierlijke) eiwitten, vezels en gezonde vetten uit vis, olijfolie, noten, pitten en zaden. Kies zoveel mogelijk voor onbewerkte voeding en vermijd daarbij toegevoegde suiker, alcohol en koffie. Doe ook niet aan een (streng) dieet of aan vasten.

Voeding rijk aan fyto-oestrogenen

Zet meer voeding die rijk is aan fyto-oestrogenen op het menu. Fyto-oestrogenen zijn stoffen uit plantaardige bronnen die in het lichaam een vergelijkbare, maar minder krachtige werking hebben dan lichaamseigen oestrogeen. Je vindt fyto-oestrogenen bijvoorbeeld in (gefermenteerde) sojabonen (tofu, miso), lijnzaad, sesamzaad, kiemen, amandelen, pompoenpitten, zonnebloempitten en peulvruchten zoals kikkererwten.

Let op tekorten aan voedingsstoffen

Vitamines en mineralen zullen niet direct het oestrogeenniveau doen stijgen, maar kunnen de hormoonbalans wel ondersteunen door lichamelijke functies en processen te optimaliseren. Zo lijken vitamine D en calcium een rol te spelen in de oestrogeenproductie via een verhoogde activiteit van aromatase, een enzym dat de aanmaak van oestrogeen bevordert.¹¹

Een gezond vetpercentage

Er bestaan geen officiële richtlijnen voor een gezond vetpercentage. Ook kan het per persoon en leeftijd verschillen wat gezond is. Wel suggereren studies dat vrouwen vanaf 18 jaar minstens 22 procent lichaamsvet nodig hebben om een regelmatige menstruatiecyclus te behouden.¹² Voldoende eten en verstandig omgaan met beweging helpen je om een gezond vetpercentage te behouden.

Bewegen op een gezonde manier

Regelmatig bewegen is goed voor een gezonde hormoonbalans, maar overmatig sporten niet. Vermijd daarom te intensieve trainingen, plan voldoende rust tussen trainingen in en wissel af met vormen van beweging die rustiger zijn voor het lichaam, zoals wandelen en yoga. Een marathon kun je dan beter aan je voorbij laten lopen.

Stress verminderen

Stress kan de hormoonhuishouding uit balans brengen en dus is stress verminderen een belangrijk aandachtspunt. Dat kun je doen door bijvoorbeeld te wandelen in de natuur, een moment te nemen voor meditatie of een yogasessie te volgen - net wat bij jou past en jou helpt ontspannen.

Tot slot

Oestrogeen speelt niet alleen een essentiële rol in de vrouwelijke vruchtbaarheid, maar is ook belangrijk voor andere lichamelijke functies en processen. Een oestrogeen tekort kan dan ook verschillende symptomen geven. Met aanpassingen in voeding en leefstijl kun je al vaak een heel eind komen om de hormoonhuishouding te herstellen. Echter kunnen er ook onderliggende gezondheidsproblemen verantwoordelijk zijn voor het tekort. Overleg daarom altijd eerst met je huisarts als je last hebt van de symptomen die eerder in dit blog zijn genoemd.